By Nakon mog boravka u Istanbulu tokom avgusta ove godine, gde sam, kao svedok najtežih krivičnih dela unutar Srpske pravoslavne crkve, međunarodni aktivista i generalni sekretar organizacije Savez Kršćana Hrvatske, imao priliku da održim niz sastanaka sa uglednim ličnostima iz javnog života i medija u Turskoj, usledio je novi korak u nastavku međunarodnog dijaloga.
Tokom pomenute posete Istanbulu, uručio sam zvanično pismo Vaseljenskom patrijarhu, kojim sam ukazao na ozbiljne probleme i nepravilnosti unutar SPC, ali i izrazio potrebu za širim dijalogom o pitanjima pravde, istine i odgovornosti unutar crkvenih struktura.
U danima koji su usledili, primio sam novi poziv za nastavak razgovora sa predstavnicima iz Turske, uključujući i bliske saradnike Vaseljenske patrijaršije. Ovi susreti predstavljaju važan korak ka daljoj međunarodnoj saradnji i razmeni informacija, a posebno u pogledu zaštite osnovnih ljudskih prava, istine i transparentnosti u verskim institucijama.
Nastavljamo da gradimo mostove razumevanja, uz puno poštovanje prema duhovnim autoritetima i uz nadu da će istina i pravda prevladati, u interesu svih vernika i građana.
Opšti zaključak je ne dvosmislen, Srpska pravoslavna crkva (SPC), kakvu danas poznajemo, često se percipira kao vekovni stub identiteta i duhovnosti srpskog naroda. Međutim, oblik u kojem je institucionalno delovala tokom 20. veka, posebno u periodu nakon Drugog svetskog rata, nosi sa sobom slojevitu i manje poznatu istoriju.
SPC u pojedinim fazama svoje novije istorije bila deo šireg sistema kontrole društva.
Reč je o političko-bezbednosnoj tvorevini iz perioda kada su uniforma i mantija često služile istom gospodaru.
Danas svedočimo raspadanju crkvene strukture Beogradske patrijaršije na svim nivoima: i moralnom i verskom. Ali to nije nusprodukt sadašnjosti, već posledica semena koje je komunistička UDBA posejala u zenitu svoje vladavine na jugoslovenskim teritorijama. I mnogi koji su danas revnosni vernici, molitvenici, parohijani ili jednostavno adepti ove organizacije, nisu svesni, jer im niko ništa o tome nije rekao niti objasnio, da crkva ne postoji, da suštinski od osnivanja do danas ona nikad nije bila verska zajednica.
Stanje u Srpskoj pravoslavnoj crkvi — naročito u manastirima — iznutra je korumpirano, duhovno prazno i moralno razoreno. Umesto mesta duhovne obnove, mnogi manastiri postali su utočišta za razne oblike manipulacije, licemerja i devijantnog ponašanja. Ono što se spolja prikazuje kao „duhovnost“, često je samo maska iza koje se krije borba za moć, novac, seksualnu dominaciju i psihološku kontrolu.
Uloga sveštenika danas je sledeća:
Obmana, da Vas nateraju da uzimate verske istine zdravo za gotovo suprotno hrišćanskim načelima, primer apostol Toma
Nametanje kroz crkvene dogme raznih verskih tabua i raznih diktira ih zakona
Suština je obmana vernika, stvaranje kvazi božanskog autoriteta, primer Svetog Save, da se ne desi da otkrijete Božansko u sebi samima.
U ime Svetog Save počinjeni su najveći zločini na prostoru bivše Jugoslavije.
To je srž problema. SPC i slične institucije projektuju Boga izvan čoveka, koriste Njegovo ime da bi kontrolisali, zastrašivali, manipulisali. Prava vera je u čoveku, u savesti, u hrabrosti da se govori istina — pa makar protiv celog sveta.
Prikrivanje prdofilije i seksualnog zlostavljanja je standard, a ne izuzetak. Mnogi episkopi su znali — i ne samo da su ćutali, nego su aktivno štitili zlostavljače, kao i sveštenici koji u većini slučajeva stoje na strani zlostavljača što ćutanjem što direktnim aktivnostima.
I da budem jasan: homoseksualnost kao privatna stvar nije tema. Tema je zloupotreba moći, manipulacija, prinuda i zločin nad nezaštićenim osobama — a to je ono što se dešavalo i još uvek dešava u SPC.
Iza ćutanja državnih institucija stoji nešto mnogo dublje od puke nesposobnosti ili birokratske ravnodušnosti. U središtu tog sistema nalazi se mračna mreža saradnji, interesa koji vode do istih krugova.. Do istih ljudi, crkva, vrh države i službe.
Postoje jake indicije da su neka ubistva izvršena radi zataškavanja istine o zlostavljanjima, krađama, seksualnim aferama. SPC je u tom smislu postala više zatvorena kriminalna organizacija nego hrišćanska zajednica.
U svom izlaganju detaljno sam prisutne uputio u mehanizme putem kojih Srpska pravoslavna crkva (SPC), koristeći svoj uticaj na izvršnu vlast, aktivno koristi državne resurse u svrhu prikrivanja istine i manipulacije javnošću. Objasnio sam da se ta veza očituje kroz višestruke oblike institucionalne saradnje, političkog pokroviteljstva i sistematskog preusmeravanja javnih sredstava u svrhe koje služe ideološkoj agendi, a ne javnom interesu.
Istakao sam da SPC, kroz bliske odnose sa pojedincima i grupama unutar izvršne vlasti, uspeva da utiče na odluke koje se odnose na finansiranje, medijsko izveštavanje i obrazovne sadržaje. Detaljno sam objasnio kako se preko ministarstava i javnih institucija obezbjeđuju logistička, pravna i finansijska sredstva koja se koriste za zataškavanje događaja, istorijskih činjenica ili savremenih pojava koje bi mogle narušiti autoritet Crkve ili njene saveznike u vlasti.
Posebnu pažnju sam posvetio načinima na koje se javni servisi i državne medijske platforme koriste za oblikovanje narativa koji odgovara interesima SPC-a, dok se kritički glasovi marginalizuju, cenzurišu ili diskredituju. Takođe sam ukazao na selektivnu primjenu zakona i zloupotrebu institucija (kao što su policija, pravosuđe ) kada je to potrebno da se zaštiti imidž Crkve ili da se uguši nezavisna istraga i javna rasprava.
Naglasio da ovakva simbioza između Crkve i države ne samo da potkopava sekularni karakter društva, već direktno šteti demokratskim principima, slobodi izražavanja i pravu građana na istinu.
Prisutne sam pozvao da prepoznaju ove mehanizme kao oblik političko-vjerskog klijentelizma koji mora biti prepoznat i razobličen, ako želimo društvo zasnovano na transparentnosti, jednakosti i odgovornosti.
Takodje važna tema je uloga Srpske pravoslavne crkve (SPC) na prostoru bivše Jugoslavije ostaje predmet brojnih kontroverzi, posebno kada se govori o njenoj ulozi u političkim i ratnim zbivanjima tokom 1990-ih godina. Mnogi analitičari, istoričari i nevladine organizacije smatraju da SPC nije bila samo pasivni posmatrač, već aktivni akter u formiranju nacionalističke ideologije, koja je doprinela raspirivanju sukoba, naročito u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj.
Tokom raspada Jugoslavije, deo visokog sveštenstva SPC otvoreno je podržavao ideju “Velike Srbije”, a pojedini episkopi i sveštenici učestvovali su u kreiranju narativa koji je pravdao ili relativizovao zločine počinjene nad nesrpskim stanovništvom. Liturgijsko prisustvo sveštenika na ratištima, blagosiljanje paravojnih formacija i otvorena saradnja sa političkim strukturama koje su predvodile ratne politike – ostaju tamna mrlja u savremenoj istoriji crkve.
U brojnim izveštajima organizacija za ljudska prava SPC se optužuje da je doprinosila širenju etničke mržnje, posebno u medijima pod njenom indirektnom kontrolom ili uticajem. Neki istaknuti crkveni velikodostojnici nisu se ogradili od ratnih zločina koje su činili pripadnici srpskih snaga, a pojedini su ih čak i opravdavali u javnim nastupima.
I danas, SPC ostaje važan politički faktor, naročito u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i Crnoj Gori, gde je često u funkciji očuvanja srpskog nacionalnog identiteta na način koji podriva sekularnost i građanski karakter tih država. U Bosni i Hercegovini, pojedini episkopi se protive funkcionisanju zajedničkih institucija i podržavaju secesionističku politiku entitetskih vlasti.
U Crnoj Gori, uloga SPC došla je u centar pažnje tokom sukoba oko Zakona o slobodi veroispovesti, kada je mobilizovala desetine hiljada ljudi na ulicama. Kritičari tvrde da je crkva time pokazala da više deluje kao politička organizacija nego duhovna institucija.
U savremenom geopolitičkom kontekstu, SPC se sve češće identifikuje kao važan instrument tzv. “meke moći” Ruske Federacije na Balkanu. Kroz snažne veze sa Ruskom pravoslavnom crkvom i ideološku bliskost sa politikama Moskve, SPC promoviše narativ “pravoslavnog bratstva” i anti-zapadnih vrednosti. U kriznim tačkama regiona, kao što su Kosovo, Bosna i Hercegovina i Crna Gora, ruski narativ o “obrani pravoslavlja” neretko se prenosi upravo preko crkvenih struktura.
Ovakvo delovanje predstavlja izazov za političku stabilnost i evropski put zemalja regiona, jer SPC, svesno ili ne, deluje kao kanal za širenje proruskih stavova, koji su često u suprotnosti sa demokratskim i proevropskim procesima u državama Zapadnog Balkana.
Srpska pravoslavna crkva ima pravo na svoju duhovnu misiju, ali kada pređe u domen političkog delovanja – posebno kada to delovanje podriva demokratske institucije, podstiče etnonacionalizam i služi kao kanal spoljnog uticaja – postaje predmet legitimne kritike. Budućnost Balkana zavisi i od toga da li će verske institucije zauzeti mesto koje im pripada u savremenim, sekularnim društvima – mesto moralnog autoriteta, a ne političke moći.
Jedno od ključnih pitanja za stabilnost i duhovni preporod regiona jeste obnova i osnaživanje autokefalnih i autentičnih verskih organizacija – poput Hrvatske pravoslavne crkve, Crnogorske pravoslavne crkve i verskih zajednica u Bosni i Hercegovini – koje nepravedno trpe zbog monopola Srpske pravoslavne crkve. SPC, koja realno okuplja jedva tri odsto pravoslavnih vernika u regionu, odavno je izgubila i duhovni i moralni autoritet, čak i unutar same Srbije. Neophodno je da Vaseljenski patrijarh bude detaljno obavešten o ovim pitanjima, kako bi se stalo na put instrumentalizaciji vere u političke i imperijalne svrhe.
Takođe, upućen je poziv Vaseljenskoj patrijaršiji da se bez odlaganja aktivno uključi u rešavanje problema seksualnog zlostavljanja koje se, nažalost, u kontinuitetu dešava unutar pravoslavnih verskih organizacija koje nominalno deluju pod njenom jurisdikcijom.
Prisutni su upoznati sa postojanjem Svetskog registra osoba povezanih sa pedofilijom u verskim zajednicama pravoslavne orijentacije, što dodatno ukazuje na hitnost i ozbiljnost problema, kao i na potrebu za transparentnom istragom i institucionalnim odgovorom.
Prisutnima sam prezentovao audio snimak svedočenja visokog crkvenog velikodostojnika o tome koja su deca najčešće birana i o drugim zverstvima unutar SPC koje je sam dokumentovao.
Važna tema je i istraga od strane tužilaštva i Interpola.o ubistvu deteta u manastiru SPC gde je bio psihički i fizički zlostavljan,
Sve su glasnije tvrdnje da kriminal u Srpskoj pravoslavnoj crkvi (SPC) uživa aktivnu zaštitu samog predsednika Srbije, Aleksandra Vučića. U javnosti se pojavljuju navodi da se preko crkvenih institucija vrše sumnjive finansijske transakcije povezane sa vladajućom Srpskom naprednom strankom (SNS). Iako su optužbe ozbiljne, policija i tužilaštvo i dalje ćute, što dodatno podgreva sumnje u sistemsku korupciju i političku zaštitu unutar države.
O svemu će biti obavešten turski predsednik g. Erdogan, a prilikom mog skorog odlaska u EU parlament zaključci sa ovog sastanka biće predstavljeni nadležnim osobama.
Kao generalni sekretar organizacije Savez Kršćana Hrvatske imao sam priliku da iznesem činjenice o našem medjunarodnom delovanju, ciljeviima i postignutim rezultatima na polju zaštite najslabijih.
Nakon Treće medjunarodne konferencije posvećene temi Nestale bebe na području bivše Jugoslavije, koja će biti održana u Zagrebu 30.10.2025, četvrta konferencija biće održana u Bosni i Hercegovini sa aktuelnim temama.
Bojan Jovanović
generalni sekretar organizacije Savez Kršćana Hrvatske
